The determinants of positive creative adaptation of youth in the Polish-Czech borderland
Abstract
The article is aimed at diagnosing the determinants of youth’s positive adaptation to changing demands of life. It is focused on the relationships between creativity and resilience. The analysis comprised youth’s adaptive competences and the resources and risks of social environment. In two measurement periods, quantitative-qualitative studies were conducted among youth in the Polish-Czech borderland. The research design enabled complex diagonal and longitudinal comparisons, which addressed: the identification and analysis of change trends, recognition of their lack, likelihood assessment of these trends in both compared cohorts. The concept of resilience was used to analyse and interpret research results. The identification was conducted of (outer and inner) risk and protective factors determining positive adaptation in the Polish-Czech borderland. The borderland effect was indicated – the impact of borderland on its inhabitants’ socialization, conditioned by spatial-social-cultural-economic properties. Attention was drawn to the forming of youth’s flexibility, ability to handle everyday situations and their resistful behaviour patterns. Borderland is a source and stimulant for acquiring the disposition of resilience. The presented analyses show tendencies and universal mechanisms of human behaviour, not only in borderlands. The article indicates the need for educational activities developing and forming resilience, for elaborating intervention programmes based on better use (in adaptation) of resources and protective factors in the environment.
Keyword : adaptation, borderland effect, creativity, educational intervention, resilience, youth
How to Cite
Szczurek-Boruta, A. (2021). The determinants of positive creative adaptation of youth in the Polish-Czech borderland. Creativity Studies, 14(2), 488-505. https://doi.org/10.3846/cs.2021.14116
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
References
Barron, F. (1969). Creative person and creative process. Holt, Rinehart and Winston, Inc.
Bazielich, B. (Red.). (1995). Śląsk – etniczno-kulturowa wspólnota i różnorodność. Sudety.
Beniger, J. R. (1986). The control revolution: Technological and economic origins of the information society. Harvard University Press.
Borucka, A. (2011). Koncepcja resilience. Podstawowe założenia i nurty badań. In W. Junik (Ed.), Teoria – Badania – Praktyka. Resilience (pp. 11–28). Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA.
Brzezińska, A. (2020). Wykłady z Psychologii. T. 3. Społeczna psychologia rozwoju. WN Scholar.
Bukowska-Floreńska, I. (1997). Rodzina a kulturowe podstawy świadomości narodowej. In Z. Jasiński & A. Kozłowska (Red.), Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczach (pp. 57–62). Opolska Oficyna Wydawnicza.
Castells, M. (2010). The information age: Economy, society, and culture. Vol. 3: End of Millennium. John Wiley & Sons, Ltd.
Chlebowczyk, J. (1983). O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX w.). ŚIN/PWN.
Chlebowczyk, J. (1975). Procesy narodotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schylku XVIII do poczatków XX w.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe/Ślaski Instytut Naukowy.
Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity: The psychology of discovery and invention. HarperPerennial/ModernClassics.
Erikson, E. H. (1994). Identity and the life cycle. W. W. Norton & Company.
Fergus, S., & Zimmerman, M. A. (2005). Adolescent resilience: A framework for understanding healthy development in the face of risk. Annual Review of Public Health, 26, 399–419. https://doi.org/10.1146/annurev.publhealth.26.021304.144357
Ferguson, G. A. (1989). Statistical analysis in psychology and education. McGraw-Hill, Inc.
Frankfort-Nachmias, Ch., & Nachmias, D. (1996). Research methods in the social sciences. Worth Publishers.
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The Broaden-and-Build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218–226. https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.218
Fuentes, A. (2017). The creative spark: How imagination made humans exceptional. Penguin Random House LLC.
Gawrecká, M., & Gwarecki, D. (2007). Česko-polské vztahy ve Slezsku z historické perspektivy. In D. Berlińska & M. Korzeniowski (Red.), Tożsamość lokalna, regionalna, transgraniczna na pograniczu polsko-czeskim. Lokální, regionalní atranshranični identita v polsko-českėm pohraničí (pp. 28–37). Wydawnictwo Instytut Śląski.
Główny Urząd Statystyczny. (2020). Rocznik Statystyczny Województw 2018. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-wojewodztw-2018,4,13.html
Gołdyka, L. (2016). Uwagi o efekcie pogranicza. In J. Miluska (Red.), Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badan (pp. 15–30). Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego Minerwa.
Havighurst, R. J. (1981). Developmental tasks and education. Longman.
Havighurst, R. J., & Taba, H. (1963). Adolescent character and personality. John Wiley and Sons.
Janeczek, J., & Szczepański, M. S. (Eds.). (2006). Dynamika śląskiej tożsamości. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Jasiński, Z., Lewowicki, T., & Nikitorowicz, J. (Red.). (1998). Potencjał społeczno-kulturowy polskich pograniczy. Opolska Oficyna Wydawnicza.
Kasperek, B. (Red.). (2014). Euroregiony pogranicza polsko-czeskiego. Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza.
Lewowicki, T. (1995a). O badaniach społeczności pogranicza – od parcjalnych opisów ku elementom teorii zachowań tożsamościowych. In J. Nikitorowicz (Red.), Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów (pp. 13–27). Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
Lewowicki, T. (Red.) (1995b). Społeczności młodzieżowe na pograniczu: praca zbiorowa. Uniwersytet Śląski. Filia.
Lewowicki, T. (1994). Poczucie tożsamości narodowej młodzieży – stałość – zmienność. In T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, & A. Szczurek-Boruta (Red.), Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych – studium z pogranicza polsko-czeskiego (pp. 127–135). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Grabowska, B., Klajmon-Lech, U., & Różańska, A. (2016). Sfery życia duchowego dzieci i młodzieży. Studium z pogranicza polsko-czeskiego. T. 2: Religia i tolerancja religijna. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A., & Grabowska, B. (Eds.). (2013). Kultura w edukacji międzykulturowej – konteksty teoretyczne i społeczno-polityczne. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lipok-Bierwiaczonek, M. (1994). Więzi kulturowe pogranicza polsko-czeskiego (Śląsk Cieszyński, Śląsk Opawski, Raciborskie). Fundacja Przestrzeni Górnego Śląska.
Łobocki, M. (1999). Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Luthar, S. S. (Ed.). (2003). Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788
Luthar, S. S. (2006). Resilience in development: A synthesis of research across five decades. In D. Cicchetti & D. J. Cohen (Eds.), Developmenthal psychopatology. Vol. 3: Risk, disorder, and adaptation (pp. 739–795). John Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1002/9780470939406.ch20
Luthar, S. S., & Bidwell Zelazo, L. (2003). Research on resilience: An integrative review. In S. S. Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability: adaptation in the context of childhood adversities (pp. 510–550). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.023
Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543–562. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00164
Luthar, S. S., Sawyer, J. A., & Brown, P. J. (2006). Conceptual issues in studies of resilience: Past, present, and future research. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 105–115. https://doi.org/10.1196/annals.1376.009
Masten, A. S., & Obradović, J. (2006). Competence and resilience in development. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 13–27. https://doi.org/10.1196/annals.1376.003
Masten, A. S., & Powell, J. L. (2003). A resilience framework for research, policy and practice. In S. S. Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities (pp. 1–26). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.003
Melucci, A. (2001). Challenging codes: Collective action in the information age. Cambridge University Press.
Meneely, J., & Portillo, M. (2005). The adaptable mind in design: Relating personality, cognitive style, and creative performance. Creativity Research Journal, 17(2–3), 155–166. https://doi.org/10.1207/s15326934crj1702&3_3
Metzl, E. S., & Morrell, M. A. (2008). The role of creativity in models of resilience: Theoretical exploration and practical applications. Journal of Creativity in Mental Health, 3(3), 303–318. https://doi.org/10.1080/15401380802385228
Miluska, J. (Ed.) (2016). Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań. Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego Minerwa.
Mrózek, R., & Szuścik, U. (Red.). (2013). Z przeszłości i współczesności kształcenia pedagogicznego w Cieszynie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Nikitorowicz, J. (2000). Młodzież pogranicza kulturowego Białorusi, Polski i Ukrainy wobec integracji europejskiej. Tożsamość, plany życiowe, wartości. Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Nikitorowicz, J. (1995). Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie. (2017). Egzamin maturalny 2017 w województwie śląskim. Wyniki egzaminu w powiatach i gminach. http://oke.jaworzno.pl/wyniki/matura/2017_matura_powiaty_gminy.pdf
Olsson, C. A., Bond, L., Burns, J. M., A Vella-Brodrick, D., & Sawyer, S. M. (2003). Adolescent resilience: A concept analysis, Journal of Adolescence, 26(1), 1–11. https://doi.org/10.1016/S0140-1971(02)00118-5
Pindór, M. (2015). Przestrzeń współbycia. “Těšínské niebo Cieszyńskie nebe” Těšínského divadla w Českém Těšíně jako międzykulturowa narracja o wielokulturowości miasta/miast. Edukacja Międzykulturowa, 4, 285–302. https://doi.org/10.15804/em.2015.17
Polska w liczbach. (2020). Polska – podstawowe informacje. https://www.polskawliczbach.pl/
Przetacznik-Gierowska, M., & Tyszkowa, M. (2021). Psychologia – klasyczne podręcznik. Psychologia rozwoju człowieka. T. 1: Zagadnienia ogólne. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rubacha, K. (2008). Pedagogika Wobec Współczesności. Metodologia badań nad edukacją. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Rutter, M. (2006). Implications of resilience concepts for scientific understanding. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 1–12. https://doi.org/10.1196/annals.1376.002
Sadowski, A. (2008). Pogranicze – pograniczność – tożsamość pograniczna. In H. Bojar, D. Wojakowski, & Sadowski, A. (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 17–30). T. 14: Polskie granice i pogranicza: nowe problemy i interpretacje. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Sadowski, A. (1992). Pogranicze. Zarys problematyki. In A. Sadowski (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 5–8). T. 1. Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białystoku.
Schaie, K. W., & Strother, Ch. R. (1968). A cross-sequential study of age changes in cognitive behavior. Psychological Bulletin, 70(6.1), 671–680. https://doi.org/10.1037/h0026811
Simonet, G., & Duchemin, E. (2010.) The concept of adaptation: Interdisciplinary scope and involvement in climate change. Sapiens, 3(1). https://journals.openedition.org/sapiens/997
Szczepański, M. S. (1999). Region pogranicza kulturowego w perspektywie socjologicznej: przypadek Górnego Śląska. Studia etnologiczne i antropologiczne, 2, 161–180.
Szczurek-Boruta, A. (2019a). Człowiek pogranicza i jego poczucie tożsamości – na przykładzie wybranych badań społeczności regionu pogranicznego. In M. Sobecki, D. Misiejuk, J. Muszyńska, & T. Bajkowski (Red.), Człowiek pogranicza. Wyzwania humanistycznej edukacji (pp. 420–429). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białystoku.
Szczurek-Boruta, A. (2019b). Zadania rozwojowe i edukacja szkolna młodzieży. Stałość i zmienność. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczurek-Boruta, A. (2011). Edukacyjne konteksty kształtowania poczucia tożsamości kulturowej młodzieży – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego. In J. Nikitorowicz, M. Sobecki, & J. Muszyńska (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 141–165). T. 17.2: Edukacja międzykulturowa. Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białystoku. https://doi.org/10.15290/pss.2011.17.02.10
Szczurek-Boruta, A. (2004). Edukacyjna wartość kulturowego pogranicza – powinności edukacyjne –wybrane przykłady realizacji edukacji międzykulturowej i Europejskiej (studium z pogranicza polsko-czeskiego). in A. Paszko (Red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku: praca zbiorowa (pp. 49–60). Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Szczurek-Boruta, A. (2014). Intercultural education in Cieszyn Silesia. American Journal of Educational Research, 2(3), 154–158. https://doi.org/10.12691/education-2-3-8
Szczurek-Boruta, A. (2008). Kapitał społeczno-kulturowy i poczucie tożsamości wielowymiarowej na Śląsku Cieszyńskim. Studia Edukacyjne, 8, 87–104.
Szczurek-Boruta, A. (2000). Oddziaływania socjalizacyjno-wychowawcze w rodzinie w zróżnicowanym środowisku Pogranicza. In T. Lewowicki & J. Suchodolska (Red.), Rodzina wychowanie wielokulturowość (pp. 117–140). Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie.
Szczurek-Boruta, A. (2017). Tożsamość młodych Polaków mieszkających na pograniczu polsko-czeskim. In J. Nikitorowicz, J. Muszyńska, & A. Sadowski (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 195–209). T. 30: Polityka edukacyjna – tożsamość – edukacja międzykulturowa. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. https://doi.org/10.15290/pss.2017.30.14
Szczurek-Boruta, A. (2007). Zadania rozwojowe młodzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowanych kulturowo i gospodarczo. Studium pedagogiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Szczurek-Boruta, A., & Chojnacka-Synaszko, B. (Red.). (2015). Szkoła – kultura – środowisko lokalne. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczurek-Boruta, A., Chojnacka-Synaszko, B., & Suchodolska, J. (Red.). (2014). Człowiek w przestrzeni lokalnej – dobre praktyki wspierania rozwoju, aktywizacji i integracji społeczne. Konteksty teoretyczne i społeczno-polityczne. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Śliż, A., & Szczepański, M. S. (2016). Pogranicze polsko-czeskie w perspektywie socjologicznej. Kontekst kulturowy. In A. Sadowski & K. Sztop-Rutkowska (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 47–59). T. 27.1: Procesy transkulturowe na pograniczach. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. https://doi.org/10.15290/pss.2016.27.01.03
Świątkiewicz, W. (2007). Rodzina jako wartość społeczna. In W. Świątkiewicz (Red.), W trosce o rodzinę: Księga pamiątkowa ku czci Profesor Wandy Stojanowskiej (pp. 8–31). C. H. Beck.
Thomas, R. M. (Ed.). (1990). The encyclopedia of human development and education: Theory, research, and studies. University of California.
Trudel, M., Chaussegros de Léry, É., & Puentes-Neuman, G. (2001). Régulation biocomportementale des réponses d’adaptation au stress chez les jeunes enfants. In M. Dumont & B. Plancherel (Eds.), Collection D’Enfance. Vol. 8. Stress et adaptation chez l’enfant (pp. 29–52). Presses de l’Université du Québec.
Uniwersytet Śląski w Katowicach. (2021). 50 lat Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. https://us.edu.pl/wydzial/wsne/50-lat-us-w-cieszynie/?doing_wp_cron=1625237160.4364531040191650390625
Urząd Statystyczny w Katowicach. (2021). Bezrobocie w województwie śląskim w 2016 r. https://katowice.stat.gov.pl/opracowania-biezace/opracowania-sygnalne/praca-wynagrodzenie/bezrobocie-w-wojewodztwie-slaskim-w-2016-r-,3,6.html
Werner, E. E. (1994). Overcoming the odds. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 15(2), 131–136. https://doi.org/10.1097/00004703-199404000-00012
Werner, E. E. (2000). Protective factors and individual resilience. In J. P. Shonkoff & S. J. Meisels (Eds.), Handbook of early childhood intervention (pp. 115–132). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511529320.008
WJSchroer. (2020). Generations X, Y, Z and the others. http://socialmarketing.org/archives/generationsxy-z-and-the-others/
Wróblewski, Ł. (Red.). (2020). Śląsk Cieszyński w świetle wyzwań i zagrożeń XXI wieku. Polska Akademia Nauk Oddział w Katowicach/Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza.
Yates, T. M., Egeland, B., & Sroufe, L. A. (2003). Rethinking resilience: A developmental process perspective. In S. S. Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities (pp. 243–266). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.012
Zieliński, F. (1997). Wielokulturowość – typy i dramaty. In R. Cichocki (Ed.), Teorie społeczne a możliwości praktyczne. Materialy z konferencji naukowej Instytutu Socjologii UAM. Czerniejewo 11–12 kwietnia 1996 roku (pp. 55–67). Media‑G.T.
Bazielich, B. (Red.). (1995). Śląsk – etniczno-kulturowa wspólnota i różnorodność. Sudety.
Beniger, J. R. (1986). The control revolution: Technological and economic origins of the information society. Harvard University Press.
Borucka, A. (2011). Koncepcja resilience. Podstawowe założenia i nurty badań. In W. Junik (Ed.), Teoria – Badania – Praktyka. Resilience (pp. 11–28). Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA.
Brzezińska, A. (2020). Wykłady z Psychologii. T. 3. Społeczna psychologia rozwoju. WN Scholar.
Bukowska-Floreńska, I. (1997). Rodzina a kulturowe podstawy świadomości narodowej. In Z. Jasiński & A. Kozłowska (Red.), Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczach (pp. 57–62). Opolska Oficyna Wydawnicza.
Castells, M. (2010). The information age: Economy, society, and culture. Vol. 3: End of Millennium. John Wiley & Sons, Ltd.
Chlebowczyk, J. (1983). O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX w.). ŚIN/PWN.
Chlebowczyk, J. (1975). Procesy narodotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schylku XVIII do poczatków XX w.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe/Ślaski Instytut Naukowy.
Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity: The psychology of discovery and invention. HarperPerennial/ModernClassics.
Erikson, E. H. (1994). Identity and the life cycle. W. W. Norton & Company.
Fergus, S., & Zimmerman, M. A. (2005). Adolescent resilience: A framework for understanding healthy development in the face of risk. Annual Review of Public Health, 26, 399–419. https://doi.org/10.1146/annurev.publhealth.26.021304.144357
Ferguson, G. A. (1989). Statistical analysis in psychology and education. McGraw-Hill, Inc.
Frankfort-Nachmias, Ch., & Nachmias, D. (1996). Research methods in the social sciences. Worth Publishers.
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The Broaden-and-Build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218–226. https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.218
Fuentes, A. (2017). The creative spark: How imagination made humans exceptional. Penguin Random House LLC.
Gawrecká, M., & Gwarecki, D. (2007). Česko-polské vztahy ve Slezsku z historické perspektivy. In D. Berlińska & M. Korzeniowski (Red.), Tożsamość lokalna, regionalna, transgraniczna na pograniczu polsko-czeskim. Lokální, regionalní atranshranični identita v polsko-českėm pohraničí (pp. 28–37). Wydawnictwo Instytut Śląski.
Główny Urząd Statystyczny. (2020). Rocznik Statystyczny Województw 2018. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-wojewodztw-2018,4,13.html
Gołdyka, L. (2016). Uwagi o efekcie pogranicza. In J. Miluska (Red.), Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badan (pp. 15–30). Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego Minerwa.
Havighurst, R. J. (1981). Developmental tasks and education. Longman.
Havighurst, R. J., & Taba, H. (1963). Adolescent character and personality. John Wiley and Sons.
Janeczek, J., & Szczepański, M. S. (Eds.). (2006). Dynamika śląskiej tożsamości. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Jasiński, Z., Lewowicki, T., & Nikitorowicz, J. (Red.). (1998). Potencjał społeczno-kulturowy polskich pograniczy. Opolska Oficyna Wydawnicza.
Kasperek, B. (Red.). (2014). Euroregiony pogranicza polsko-czeskiego. Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza.
Lewowicki, T. (1995a). O badaniach społeczności pogranicza – od parcjalnych opisów ku elementom teorii zachowań tożsamościowych. In J. Nikitorowicz (Red.), Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów (pp. 13–27). Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
Lewowicki, T. (Red.) (1995b). Społeczności młodzieżowe na pograniczu: praca zbiorowa. Uniwersytet Śląski. Filia.
Lewowicki, T. (1994). Poczucie tożsamości narodowej młodzieży – stałość – zmienność. In T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, & A. Szczurek-Boruta (Red.), Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych – studium z pogranicza polsko-czeskiego (pp. 127–135). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Grabowska, B., Klajmon-Lech, U., & Różańska, A. (2016). Sfery życia duchowego dzieci i młodzieży. Studium z pogranicza polsko-czeskiego. T. 2: Religia i tolerancja religijna. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A., & Grabowska, B. (Eds.). (2013). Kultura w edukacji międzykulturowej – konteksty teoretyczne i społeczno-polityczne. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lipok-Bierwiaczonek, M. (1994). Więzi kulturowe pogranicza polsko-czeskiego (Śląsk Cieszyński, Śląsk Opawski, Raciborskie). Fundacja Przestrzeni Górnego Śląska.
Łobocki, M. (1999). Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza Impuls.
Luthar, S. S. (Ed.). (2003). Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788
Luthar, S. S. (2006). Resilience in development: A synthesis of research across five decades. In D. Cicchetti & D. J. Cohen (Eds.), Developmenthal psychopatology. Vol. 3: Risk, disorder, and adaptation (pp. 739–795). John Wiley & Sons, Inc. https://doi.org/10.1002/9780470939406.ch20
Luthar, S. S., & Bidwell Zelazo, L. (2003). Research on resilience: An integrative review. In S. S. Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability: adaptation in the context of childhood adversities (pp. 510–550). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.023
Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543–562. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00164
Luthar, S. S., Sawyer, J. A., & Brown, P. J. (2006). Conceptual issues in studies of resilience: Past, present, and future research. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 105–115. https://doi.org/10.1196/annals.1376.009
Masten, A. S., & Obradović, J. (2006). Competence and resilience in development. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 13–27. https://doi.org/10.1196/annals.1376.003
Masten, A. S., & Powell, J. L. (2003). A resilience framework for research, policy and practice. In S. S. Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities (pp. 1–26). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.003
Melucci, A. (2001). Challenging codes: Collective action in the information age. Cambridge University Press.
Meneely, J., & Portillo, M. (2005). The adaptable mind in design: Relating personality, cognitive style, and creative performance. Creativity Research Journal, 17(2–3), 155–166. https://doi.org/10.1207/s15326934crj1702&3_3
Metzl, E. S., & Morrell, M. A. (2008). The role of creativity in models of resilience: Theoretical exploration and practical applications. Journal of Creativity in Mental Health, 3(3), 303–318. https://doi.org/10.1080/15401380802385228
Miluska, J. (Ed.) (2016). Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań. Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego Minerwa.
Mrózek, R., & Szuścik, U. (Red.). (2013). Z przeszłości i współczesności kształcenia pedagogicznego w Cieszynie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Nikitorowicz, J. (2000). Młodzież pogranicza kulturowego Białorusi, Polski i Ukrainy wobec integracji europejskiej. Tożsamość, plany życiowe, wartości. Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
Nikitorowicz, J. (1995). Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie. (2017). Egzamin maturalny 2017 w województwie śląskim. Wyniki egzaminu w powiatach i gminach. http://oke.jaworzno.pl/wyniki/matura/2017_matura_powiaty_gminy.pdf
Olsson, C. A., Bond, L., Burns, J. M., A Vella-Brodrick, D., & Sawyer, S. M. (2003). Adolescent resilience: A concept analysis, Journal of Adolescence, 26(1), 1–11. https://doi.org/10.1016/S0140-1971(02)00118-5
Pindór, M. (2015). Przestrzeń współbycia. “Těšínské niebo Cieszyńskie nebe” Těšínského divadla w Českém Těšíně jako międzykulturowa narracja o wielokulturowości miasta/miast. Edukacja Międzykulturowa, 4, 285–302. https://doi.org/10.15804/em.2015.17
Polska w liczbach. (2020). Polska – podstawowe informacje. https://www.polskawliczbach.pl/
Przetacznik-Gierowska, M., & Tyszkowa, M. (2021). Psychologia – klasyczne podręcznik. Psychologia rozwoju człowieka. T. 1: Zagadnienia ogólne. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rubacha, K. (2008). Pedagogika Wobec Współczesności. Metodologia badań nad edukacją. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Rutter, M. (2006). Implications of resilience concepts for scientific understanding. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 1–12. https://doi.org/10.1196/annals.1376.002
Sadowski, A. (2008). Pogranicze – pograniczność – tożsamość pograniczna. In H. Bojar, D. Wojakowski, & Sadowski, A. (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 17–30). T. 14: Polskie granice i pogranicza: nowe problemy i interpretacje. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Sadowski, A. (1992). Pogranicze. Zarys problematyki. In A. Sadowski (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 5–8). T. 1. Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białystoku.
Schaie, K. W., & Strother, Ch. R. (1968). A cross-sequential study of age changes in cognitive behavior. Psychological Bulletin, 70(6.1), 671–680. https://doi.org/10.1037/h0026811
Simonet, G., & Duchemin, E. (2010.) The concept of adaptation: Interdisciplinary scope and involvement in climate change. Sapiens, 3(1). https://journals.openedition.org/sapiens/997
Szczepański, M. S. (1999). Region pogranicza kulturowego w perspektywie socjologicznej: przypadek Górnego Śląska. Studia etnologiczne i antropologiczne, 2, 161–180.
Szczurek-Boruta, A. (2019a). Człowiek pogranicza i jego poczucie tożsamości – na przykładzie wybranych badań społeczności regionu pogranicznego. In M. Sobecki, D. Misiejuk, J. Muszyńska, & T. Bajkowski (Red.), Człowiek pogranicza. Wyzwania humanistycznej edukacji (pp. 420–429). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białystoku.
Szczurek-Boruta, A. (2019b). Zadania rozwojowe i edukacja szkolna młodzieży. Stałość i zmienność. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczurek-Boruta, A. (2011). Edukacyjne konteksty kształtowania poczucia tożsamości kulturowej młodzieży – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego. In J. Nikitorowicz, M. Sobecki, & J. Muszyńska (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 141–165). T. 17.2: Edukacja międzykulturowa. Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białystoku. https://doi.org/10.15290/pss.2011.17.02.10
Szczurek-Boruta, A. (2004). Edukacyjna wartość kulturowego pogranicza – powinności edukacyjne –wybrane przykłady realizacji edukacji międzykulturowej i Europejskiej (studium z pogranicza polsko-czeskiego). in A. Paszko (Red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku: praca zbiorowa (pp. 49–60). Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Szczurek-Boruta, A. (2014). Intercultural education in Cieszyn Silesia. American Journal of Educational Research, 2(3), 154–158. https://doi.org/10.12691/education-2-3-8
Szczurek-Boruta, A. (2008). Kapitał społeczno-kulturowy i poczucie tożsamości wielowymiarowej na Śląsku Cieszyńskim. Studia Edukacyjne, 8, 87–104.
Szczurek-Boruta, A. (2000). Oddziaływania socjalizacyjno-wychowawcze w rodzinie w zróżnicowanym środowisku Pogranicza. In T. Lewowicki & J. Suchodolska (Red.), Rodzina wychowanie wielokulturowość (pp. 117–140). Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie.
Szczurek-Boruta, A. (2017). Tożsamość młodych Polaków mieszkających na pograniczu polsko-czeskim. In J. Nikitorowicz, J. Muszyńska, & A. Sadowski (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 195–209). T. 30: Polityka edukacyjna – tożsamość – edukacja międzykulturowa. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. https://doi.org/10.15290/pss.2017.30.14
Szczurek-Boruta, A. (2007). Zadania rozwojowe młodzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowanych kulturowo i gospodarczo. Studium pedagogiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Szczurek-Boruta, A., & Chojnacka-Synaszko, B. (Red.). (2015). Szkoła – kultura – środowisko lokalne. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczurek-Boruta, A., Chojnacka-Synaszko, B., & Suchodolska, J. (Red.). (2014). Człowiek w przestrzeni lokalnej – dobre praktyki wspierania rozwoju, aktywizacji i integracji społeczne. Konteksty teoretyczne i społeczno-polityczne. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Śliż, A., & Szczepański, M. S. (2016). Pogranicze polsko-czeskie w perspektywie socjologicznej. Kontekst kulturowy. In A. Sadowski & K. Sztop-Rutkowska (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne (pp. 47–59). T. 27.1: Procesy transkulturowe na pograniczach. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. https://doi.org/10.15290/pss.2016.27.01.03
Świątkiewicz, W. (2007). Rodzina jako wartość społeczna. In W. Świątkiewicz (Red.), W trosce o rodzinę: Księga pamiątkowa ku czci Profesor Wandy Stojanowskiej (pp. 8–31). C. H. Beck.
Thomas, R. M. (Ed.). (1990). The encyclopedia of human development and education: Theory, research, and studies. University of California.
Trudel, M., Chaussegros de Léry, É., & Puentes-Neuman, G. (2001). Régulation biocomportementale des réponses d’adaptation au stress chez les jeunes enfants. In M. Dumont & B. Plancherel (Eds.), Collection D’Enfance. Vol. 8. Stress et adaptation chez l’enfant (pp. 29–52). Presses de l’Université du Québec.
Uniwersytet Śląski w Katowicach. (2021). 50 lat Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. https://us.edu.pl/wydzial/wsne/50-lat-us-w-cieszynie/?doing_wp_cron=1625237160.4364531040191650390625
Urząd Statystyczny w Katowicach. (2021). Bezrobocie w województwie śląskim w 2016 r. https://katowice.stat.gov.pl/opracowania-biezace/opracowania-sygnalne/praca-wynagrodzenie/bezrobocie-w-wojewodztwie-slaskim-w-2016-r-,3,6.html
Werner, E. E. (1994). Overcoming the odds. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 15(2), 131–136. https://doi.org/10.1097/00004703-199404000-00012
Werner, E. E. (2000). Protective factors and individual resilience. In J. P. Shonkoff & S. J. Meisels (Eds.), Handbook of early childhood intervention (pp. 115–132). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511529320.008
WJSchroer. (2020). Generations X, Y, Z and the others. http://socialmarketing.org/archives/generationsxy-z-and-the-others/
Wróblewski, Ł. (Red.). (2020). Śląsk Cieszyński w świetle wyzwań i zagrożeń XXI wieku. Polska Akademia Nauk Oddział w Katowicach/Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza.
Yates, T. M., Egeland, B., & Sroufe, L. A. (2003). Rethinking resilience: A developmental process perspective. In S. S. Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities (pp. 243–266). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.012
Zieliński, F. (1997). Wielokulturowość – typy i dramaty. In R. Cichocki (Ed.), Teorie społeczne a możliwości praktyczne. Materialy z konferencji naukowej Instytutu Socjologii UAM. Czerniejewo 11–12 kwietnia 1996 roku (pp. 55–67). Media‑G.T.